Акыркы беш жылда Кыргызстандын фондулук рыногу жигердүү өнүгүп, акцияларга инвестициялоо кошумча киреше табуунун булагына айланды. Дегеле, инвестицияны кантип жана эмнеден баштоо керек? BNC FINANCE брокердик компаниясынын директору Улан Корчубеков минималдуу тобокелдиктер менен инвестициялоого жардам бере турган негизги кадамдар тууралуу айтып берди.

1-кадам: Брокерди тандоо

Фондулук рынокто сооданы баштоонун биринчи кадамы брокерди тандоо болуп саналат, анткени баалуу кагаздар рыногундагы бардык операциялар баалуу кагаздар рыногунун кесипкөй катышуучулары аркылуу ишке ашырылат. Брокерди табуу үчүн сиз эки ыкманы колдонсоңуз болот. Бул брокердик кызматтарды көрсөткөн компанияларды интернеттен издөө, же Кыргыз фондулук биржасына кайрылуу. Ал активдүү брокерлердин тизмесин алардын байланыштары менен берет. Бирок, брокерди тандоодон мурун, анын рыноктогу тажрыйбасын изилдеп, мамлекеттик жөнгө салуучу (Мамлекеттик финансылык көзөмөл көзөмөл кызматы) тарабынан берилген лицензияларын текшериңиз. Бул үчүн брокердик кеңсеге барып, анын лицензиялары менен таанышып, анын ишенимдүүлүгүнө ынанса болот.

2-кадам: Келишим түзүү 

Брокерди тандап алгандан кийин, кийинки кадам брокердик келишимге кол коюу болуп саналат. Ал үчүн, сиздин паспортуңуз гана керек, ал эми брокер сиздин атыңызга брокердик эсеп ачат. Бул кадам брокер аркылуу биржада баалуу кагаздарды сатып алууга жана сатууга мүмкүндүк берет.

3-кадам: Инвестиция үчүн компанияны тандоо 

Каттоо эсебиңиз ачылгандан кийин, акцияларын сатып алууну каалаган компанияны тандооңуз керек. Мында бир нече негизги пункттарга көңүл буруу маанилүү: биринчиси, инвестиция салып жаткан компаниянын биржада листингден компаниянын болушу, бул анын каржылык туруктуулугун тастыктайт; экинчиси, компаниянын каржылык көрсөткүчтөрү, мисалы, пайда, өсүш жана карыздын жүгү; үчүнчүдөн, акционерлерге дивиденддерди төлөө тарыхы. Туура тандоо үчүн компания жөнүндө бардык жеткиликтүү маалыматты изилдеңиз. 

4-кадам: Буйрутманы брокерге өткөрүп берүү 

Сиз компанияны тандап, анын акцияларын сатып алууну чечкениңизден кийин, кийинки кадам брокерге сатып алуу тапшырмасын берүү болуп саналат. Тапшырма же буйрутма оозеки түрдө берилиши мүмкүн (мисалы, телефон же билдирүү аркылуу), андан кийин брокер сиз кол коюп, кайра кайтаруу керек болгон документти даярдайт. Бул документ брокер менен болгон келишимиңиздин ажырагыс бөлүгү болуп саналат жана ага акцияларды сатып алуу боюнча бүтүмдү жүргүзүүнү тапшырганыңызды ырастайт.

5-кадам: Брокердин эсебине акча которуу

Документке кол койгондон кийин брокердин эсебине акча которуу керек. Эсептин реквизиттери сиздин келишимиңизде көрсөтүлөт жана которууну сиздин жеке эсебиңизден же банктын кассасына салуу аркылуу жүргүзүүгө болот.
Кошумчалай кетсек, брокердик кызматтардын баалары, адатта, транзакциянын суммасынын 2%дан 3%га чейин өзгөрүп турат, муну инвестицияңызды пландаштырууда эске алуу зарыл.

6-кадам: Бүтүм жана акционерлердин реестрин бүтүрүү

Брокердин эсебине акча каражаты түшкөндөн кийин, ал биржадан акцияларды сатып алуу боюнча буйрутманы аткара баштайт. Акцияларды сатып алгандан кийин брокер аларды эсепке алуу жана сактоону көз карандысыз реестрист жүргүзгөн акционерлердин реестриндеги сиздин жеке эсебиңизге эсептен чыгарат (өткөрөт). Аны менен байланышуу менен сиз баалуу кагаздарга ээлик кылууңузду тастыктаган акционерлердин реестринен көчүрмө ала аласыз.

Инвестицияларыңызды көзөмөлдөө 

Бүгүнкү күндө MegaPay тиркемеси аркылуу мамлекеттик баалуу кагаздарды онлайн сатып алууга болот. Тиркеме мамлекеттик баалуу кагаздарга инвестицияларыңызды көрүүгө жана аларды жеке кабинетиңиз аркылуу башкарууга мүмкүндүк берет. Жакынкы келечекте мамлекеттик гана эмес, корпоративдик баалуу кагаздарды да сатып алуу мүмкүнчүлүгүнө ээ болуу үчүн функцияны кеңейтүү пландаштырылууда.

Инвестициялык кирешеге салыктар

Баалуу кагаздар менен операциялардан түшкөн кирешелерге киреше салыгы салынат. Салык ставкасы баалуу кагазды сатып алуу жана сатуу баасынын ортосундагы айырманын 10%ын түзөт. Башкача айтканда, акцияны 100 сомдон сатып алып, 150 сомдон сатсаңыз, салык 50 сомдун эсебинен алынат – сатып алуу менен сатуунун айырмасы.
Көйгөйлөр болушу мүмкүнбү?

Биржада, башка тармактай эле, тобокелдиктер пайда болушу мүмкүн. Мисалы, брокер өз милдеттерин бузса, анда Мамлекеттик каржы көзөмөл органына же сотторго кайрылуу керек болот. Мындай жагдайларды болтурбоо үчүн келишимге кол коюудан мурун брокерди кылдат изилдеп, анын лицензияларын текшерип, компаниянын ишенимдүү экенине ынануу маанилүү.

Жаңы баштаган инвесторлор үчүн кеңештер

Жаңы баштагандар үчүн негизги кеңештердин бири – бардык каражаттарыңызды бир компаниянын акцияларына салбашыңыз керек. Тобокелдиктерди минималдаштыруу үчүн инвестицияларды диверсификациялоо жана ар кандай секторлордогу бир нече компаниялардын акцияларын сатып алуу маанилүү. Ошондой эле, келишимге кол коюудан мурун ар дайым брокердин аброюн текшериңиз. Шылуундардан качуу үчүн ишенимдүү жана лицензиясы бар компаниялар менен гана иштешиңиз.