Борбор калаада майыптыгы бар кыздарга башпаанек болчу жалгыз баш калкалоочу жай бар. Учурда бул жерде тогуз кыз жашайт, бирок жардамга муктаж дагы ондогон кыз кезекте турат. “Акчабардын” кабарчылары аталган баш калкалоочу жайга барды. 

Убактылуу баш калкалоочулардын баары түрдүү зордук-зомбулукка кабылышкан. Ошондуктан, алар жүзүн көрсөтпөөнү жана атын жашырууну суранышты.

“Мен Бишкекке эки жыл мурун келгем. Мага баш калкалоочу жай жагат. Бул жактан түрдүү тамактарды жасаганды, үйдү таза кармаганды үйрөндүм. Үйдө жашап жүргөндө убактымдын көбүн эч жакка чыкпай өткөрчүмүн, эгер сыртка чыксам, эл эмне дейт, эмне деп ойлойт деп тынчсызданып, тезирээк үйгө кирүүгө аракет кылчумун. Бирок бул жерде мен баш калкалоочу жайда жалгыз эмес экенимди, башка дагы майыптыгы барлар бар экенин түшүндүм, эми эл алдына чыгуудан уялбайм”, - дейт баш калкалоочу жайдагы кыздардын бири Медина (аты өзгөртүлдү).

Ал мектепте 5-класска чейин окуганын, апасы мектепке аны колуна көтөрүп алып барганын айты. Андан кийин кыйынчылыктан улам мектепти таштоого туура келген. Анткени атайын майыптар арабасы жок болгон. Бирок азыркы баш калкалоочу жайда кыздарды сабаттуулукка үйрөтүшөт, ал эми Мадина балдардын мектеп дептерлерине сандарды жана тамгаларды ынтызарлык менен жазат.

Өз үйүндө Мадина узак убакыт басмырлоого учурап келген. Эжеси андан уялып, кошуналардын айыптоосунан корксо, ал эми өз агасы анын айткандарын шылдыңдап, суранычтарын четке каккан. Ичинен обочолонуу жана тынымсыз басынтуу кызды үмүтсүздүккө түрткөн. Баш калкалоочу жайдын кызматкерлери бул тууралуу билип, ага үй-бүлөсүн таштап кетүүгө жардам беришкен.

Кыздар окуганды жана жазганды үйрөнгөндөн тышкары, бул жерде көбүнчө үй-бүлөдө үйрөнгөн нерселердин бардыгы менен тааныштырылат - мисалы, тамак жасоо же үй чарбачылыгы. Негизги нерселерди айтсак, жеке гигиена. Алар менен администратор Света Эсенказиева жашайт. Ал ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген адамдар туш болгон бардык көйгөйлөр менен тааныш. Кырсыктан кийин Света да башкача жашоого үйрөнүп, жашоонун бардык кыйынчылыктарын майыптык менен өтүүгө аргасыз болгон.

“Борбордун өзүнүн күн тартиби бар: ойгонобуз, эртең менен тамактанабыз, анан кыздар сабактарын башташат. Андан кийин түшкү тамакты чогуу даярдайбыз, бул да тренингдин бир бөлүгү. Анан кайра окушат, сабактан кийин эс алууга, баарлашууга убакыт табат. Биз алардын жашоосун кызыктуураак жана ар тараптуу кылганга аракет кылабыз, айына бир жолу киного, ар кандай мастер-класстарга, тренингдерге алып барабыз, алардын көбү мындай иш-чараларга биринчи жолу катышып жатышат”, — дейт Света Эсенказиева.

Мүмкүнчүлүгү чектелген аялдар үчүн баш калкалоочу жай “Теңдик” коомдук бирикмеси тарабынан түзүлгөн. Алгач "Теңдик" долбоорун ойлоп тапкан – Көз карандысыз жашоо борбору, ал жерде кыздарды ишенимдүүлүккө жана көз карандысыздыкка үйрөтүшкөн, андан кийин алар ар кандай турмуштук кырдаалдардан жана көйгөйлөрдөн баш калкалоого муктаж экенин көрүшкөн жана баш калкалоочу жай ушинтип пайда болгон.

“Көз карандысыз жашоо борбору жаш кыздар жана ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген аялдар, негизинен бала кезинен мүмкүнчүлүгү чектелгендер үчүн түзүлгөн. Абал менен таанышканыбызда мүмкүнчүлүгү чектелген жаштардын көбү коомдон обочолонуп, билими жок экенин билдик. Анан биз бул баш калкалоочу жайды зомбулукка кабылган жаш аялдар жана кыздар үчүн колдонууну чечтик. Борбордун идеясы - бул кыздардын жашоосун көбүрөөк көз карандысыз кылуу. Бул алты айлык программада биз аларга жеке гигиенадан баштап, башкалар менен баарлашууга чейин үйрөтөбүз. «Биз коомдо жашоону, эл менен баарлашууну, коомдук транспортту колдонууну, дүкөндөн соода кылууну үйрөтөбүз», - дейт “Теңдик” майыптар биримдиги” бейөкмөт уюмунун төрайымы Гүлмира Казакунова.

Ал майып аялдарга карата зордук-зомбулук кыйла татаал экенин белгилейт: алар каржылык жактан көз каранды, жөлөкпулдары көбүнчө үй-бүлөнүн керектөөсүнө жумшалат, билими жана жумушу жок, бул аларды өз алдынча жашоосун өзгөртүү мүмкүнчүлүгүнөн ажыратат. Башка дагы кыз ушундай кырдаалга туш болуп, окуясы менен бөлүшүүнү чечти.

Ал бул жерде үч айдан бери жашап жатканын айтты. Ага чейин чоң энеси, чоң атасы, келини, агасы жана анын балдары менен чогуу жашаган.

“Чынын айтсам, менин үйдө эч кандай милдетим жок болчу, анткени алар мага эч нерсеге ишенишпейт жана менин эч нерсеге пайдалуу болушумдан күмөн санашкан. Азыр мен бул жерде борбордо бардыгын үйрөнүп жатам, жада калса окуу жана жазуу, мага абдан жагат. “Мектепке барууну кыялданчумун, бирок мектепте мендей окуучулар үчүн шарт жок болгондуктан, бара албадым”, - дейт ал.

Ал сексуалдык зомбулукка кабылган. Аны социалдык тармактардан тааныган жигит жолугууну суранып, макулдугуна каршы аны батирге алып барып, жабырлануучуну бир нече күн кордоп, андан соң үйдүн жанына көчөгө таштап кеткен. Үйүндө анын туугандары аны ушул убакыт бою издеп жүрүшкөн, алар эмне болгонун билишкенде, кылмышкерди таба алышкан эмес. Кылмышкер анын аялуулугунан пайдаланган.

Туугандары кошуналарынын алдында уялып, аны күнөөлөп, абалды ого бетер курчутуп жиберишкен. Ал өзү бул тууралуу баш калкалоочу жайдын кызматкерлерине айтууну чечкен, бирок бир топ убакыт өткөндөн кийин, ал кайрадан адамдарга ишенүүгө үйрөнө алган.

"Борбор жардамга муктаж, өзүбүздүн имаратыбыз жок, ошондуктан үйдү ижарага алууга туура келет. Бул жерде майып кыздар жашай турганын укканда үй ээлери ижарага берүүдөн баш тартышат, мындан улам шаардан чыгып, жер издеп көрдүк. Ал эми ижара акысы да кескин кымбаттады. Албетте, бизде төлөмдөр боюнча кыйынчылыктар бар. Жардам бергендер, жардам бергиси келгендер бар, бирок дагы эле тамак-аш, транспорт жетишпейт, коомдук транспортко чыга алышпайт, такси менен алып барышыбыз керек. Учурда баш калкалоочу жай тогуз кызды гана батыра алат, алардын көйгөйү чечилмейинче жашайт. Бирок жаңы жашоого мүмкүнчүлүк алуу үчүн кезекте тургандар дагы эле бар, бирок кеңейтилбегендиктен баш калкалоочу жай дагы башка кыздарды кабыл ала албайт. Мүмкүнчүлүгү чектелген эркектер да ушундай көйгөйлөргө туш болушат, бирок борбордун аларга баш калкалоочу жай ачууга мүмкүнчүлүгү жок”, - деп жыйынтыктайт Гүлмира Казакунова.