Жарыяланган
2024-31-12, 12:102024-жыл Кыргызстандын экономикасы үчүн өзгөчө жыл болду. Өткөн жылы ички дүң продукция 9%га өсүп, экономика туруктуу өнүгүүгө багыт алды. Бул цифралардын артында олуттуу процесстер бар, аларга мен кененирээк токтолгум келет.
Өсүштүн негизги кыймылдаткычтары кайра иштетүү өнөр жайы, энергетика жана инвестициялык активдүүлүктүн жогорулашы болду. Негизги капиталга инвестициянын көлөмү 47,3%га өстү, бул өлкөнүн экономикасына инвесторлордун ишениминин бекемделишинен кабар берет.
Соода активдүүлүгү да олуттуу жогорулады, товар жүгүртүү 18,5%га өстү, бул экспорттук потенциалдын жана ички керектөөнүн өсүшү менен колдоого алынды. Экспорт 25,25%га өссө, импорт 1,85%га өстү, бул ата мекендик өндүрүштүн чыңдалгандыгын айгинелейт. Экономиканы жөнгө салуу чөйрөсүндө өкмөт чакан жана орто бизнести колдоого багытталган реформаларды улантты, бул катталган ишканалардын санынын 18%га өсүшүнө алып келди.
Орточо инфляциялык басымга карабастан, керектөө бааларынын индекси 105,4%ды түздү, бул көзөмөлдөнүүчү деңгээлде. Орточо айлык номиналдык эмгек акы 12,25%га өстү, бул инфляциялык тобокелдиктерди жоюуга жана калктын сатып алуу жөндөмдүүлүгүн колдоого жардам берди. Бул жетишкендиктер Кыргызстандын туруктуу өнүгүүсүнө жана андан ары дүйнөлүк экономикага интеграцияланышына бекем негиз түзөт.
Улуттук статистикалык комитеттин маалыматы боюнча, 2024-жылдын январь-ноябрь айларында Кыргызстандын ички дүң продуктусу (ИДП) 1 триллион 225 миллиард 950,6 миллион сомго жетип, мурунку жылга салыштырмалуу 9%га жогорулаган. “Кумтөр” кенин иштеткен компаниялардын салымын эсепке албаганда, өсүш 10,3%ды түзүп, экономиканын диверсификацияланганын көрсөтөт. Эң көп өсүш өндүрүштө жана энергетикада байкалган. Белгилеп кетсек, энергетика тармагындагы 14,13%ды түзгөн өсүш инфраструктураны модернизациялоо долбоорлорун ишке ашыруу менен байланыштуу.
2024-жылы негизги капиталга инвестициянын көлөмү 47,3%га өсүп, 214 млрд 537,6 млн сомго жеткен. Өсүш каржылоонун ички жана тышкы булактарынын эсебинен камсыздалып, тышкы инвестиция 80%га өстү. Эң маанилүү тармактар тоо-кен, транспорт жана энергетика тармактары болду.
Бул долбоорлор экономиканын туруктуу өнүгүүсүнө пайдубал түзүп, жумуш орундарын түзөт деп эсептейм.
Соода активдүүлүгү 2024-жылы олуттуу өстү. Соода жүгүртүү 1 триллион 422 миллиард 399,5 миллион сомго жетип, 18,5%га өстү. Негизги кыймылдаткычы дүң сооданын 25,6%га өсүшү болду, бул экспорттук потенциалдын жогорулагандыгын айгинелейт.
Мында калктын сатып алуу жөндөмдүүлүгүнүн өсүшүнүн эсебинен чекене товар жүгүртүү 12,3% өскөн. Бул тенденциялар ички суроо-талапты стимулдаштыруу боюнча саясаттын оң таасирин көрсөтүп турат.
Керектөө бааларынын индекси 5,4%га өстү, бул инфляциянын орточо деңгээлине туура келет. Баанын эң көп өсүшү кызмат көрсөтүү секторунда жана алкоголдук ичимдиктерде байкалган. Орточо айлык эмгек акы 12,25%га өстү, бул инфляциялык басымды жоюуга жардам берет.
Калктын реалдуу кирешелеринин өсүшү уланып жатканын белгилеп кетүү маанилүү, бул жашоо сапатынын жакшырышына өбөлгө түзөт.
Тышкы сооданын көлөмү 6,45%га өсүп, 13 433,4 млн долларды түздү. Экспорт 25,25%га өстү, анын ичинде ЕАЭБ өлкөлөрүнө жеткирүү көбөйгөн. Бул ийгилик кыргызстандык продукциянын атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн тастыктайт. Азыраак деңгээлде импорт да көбөйгөн, бул ата мекендик өндүрүштүн көбөйгөнүнүн белгиси.
2024-жылы өкмөт чакан жана орто бизнести колдоого багытталган реформаларды ишке ашырып, анын ичинде жаңы Салык кодексин кабыл алды. Бул чаралар катталган ишканалардын санынын 18%га өсүшүнө алып келди. Монополияга каршы жөнгө салуу негизги продукцияга баанын төмөндөшүнө өбөлгө түздү, бул калктын сатып алуу жөндөмдүүлүгүнө оң таасирин тийгизди.
Мен экономист катары 2024-жыл Кыргызстандын өнүгүүсүндө маанилүү этап болгонун белгилеп кетким келет. Жүргүзүлгөн реформалар жана макроэкономикалык жетишкендиктер узак мөөнөттүү өсүштүн жана туруктуу өнүгүүнүн негиздерин бекемдейт. Бирок, өлкө өзүнүн инфраструктурасын модернизациялоо жана дүйнөлүк экономикага интеграциялоо боюнча ишти уланта бериши керек. Бул милдеттер мындан аркы прогрессти камсыз кылуунун жана жарандардын жыргалчылыгын жогорулатуунун негизи болуп саналат.
