“Манас” эл аралык аэропорту, азыркы “Кыргызстандын аэропорттору” ишканасы “Акчабарга” мурда Кыргызстандын авиация тармагын өнүктүрүүгө көмөк көрсөткөн “Avia Solutions LTD” менен кызматташууну токтоткондугу тууралуу билдирди. 2024-жылдын башында кабыл алынган бул чечимге Эл аралык финансы корпорациясы (IFC) тарабынан биргелешкен долбоорлорду каржылоонун аякташы себеп болгон. Натыйжада, аэропорт “Avia Solutions LTD” кызматтарынын чыгымдарын өз алдынча жабуу мүмкүнчүлүгүнөн ажырады.

“Avia Solutions LTD” 2025-жылга чейин Кыргызстандан Европага жаңы каттамдарды ачуу боюнча беш авиакомпания менен келишим түзүү ниетин билдирген. Бирок “Манас” аэропорту менен өнөктөштүк аяктагандан кийин бул долбоорлордун тагдыры белгисиз бойдон калууда. Азырынча авиакомпаниялар менен келишимдер аткарылганы тастыктала элек.

Ал арада 2024-жылдын 27-ноябрында Кыргызстандын президенти Садыр Жапаров менен “Airbus Europe” компаниясынын президенти Йохан Пелиссиердин Берлинде жолугушуусунда Asman Airlines мамлекеттик авиакомпаниясына Airbus учактарын сатып алуу боюнча сүйлөшүүлөр жүрүп жатканы белгилүү болгон. Бул учактар ​​Бишкектен Европага түз каттамдарды камсыз кылышы керек. 11-декабрда “Каракол” аэропортунун ачылышында президент Кыргызстан азыр Европа Биримдигинин авиациялык кара тизмесинен чыгууга мурдагыдан да жакын экенин баса белгиледи. Буга чейин бул багытта олуттуу кадамдар жасалган эмес, бирок бүгүнкү күндө өлкөдө бардык тоскоолдуктарды жоюу боюнча жигердүү иштер жүрүп жатат.

“Акчабар” Кыргызстан эмне үчүн бул тизмеге кирип калганын жана андан чыгуу үчүн эмне кылуу керектигин маалымдандырууну чечти. Мамлекеттик жарандык авиация агенттигинин укуктук жана кадрдык камсыздоо бөлүмүнүн башчысы Бектур Жумалиев кара тизмеден чыгуунун негизги шарттары тууралуу айтып берди.

Кыргызстан 2006-жылы коопсуздук стандарттарын сактабаганы үчүн Евробиримдиктин кара тизмесине кирген. Анын бирден-бир себеби, авиакомпанияларга көзөмөлдүн төмөндүгү жана алардын эл аралык коопсуздук стандарттарына жооп бербегени болгон. Улуттук жөнгө салуучу орган да учуу коопсуздугуна тийиштүү көзөмөлдү камсыз кыла алган жок. 

Мындан тышкары, авиакомпанияларды, авиациялык персоналды сертификациялоо жана контролдоо процедураларында көйгөйлөр болгон. Жеке авиакомпаниялар кара тизмеге кирген учурлардан айырмаланып, Кыргызстан өлкө катары да тизмеге кирди. Бул деген авиакомпания эл аралык стандарттарга жооп берсе да, өлкө керектүү текшерүүдөн өтмөйүнчө Европага каттамдарды аткара албайт.

Кара тизмеден кантип чыгууга болот? 

Кара тизмеден чыгуу үчүн масштабдуу реформалар жүргүзүлүшү керек. Мамлекеттик жарандык авиация агенттиги авиациялык процесстерди эффективдүү контролдошу жана коопсуздукту камсыздашы керек. Бул авиациялык персоналды сертификациялоо системасын өркүндөтүүнү жана ИКАОнун стандарттарына ылайык текшерүүлөрдү жүргүзүүгө жөндөмдүү квалификациялуу инспекторлорду даярдоону талап кылат. Бул иш-чаралар учурда ишке ашырыла баштады.

Кыргызстан эл аралык ИКАО жана EASA стандарттарына жооп бериши керек. 2023-жылдын сентябрында өлкө USOAP программасынын алкагында ИКАО аудитинен ийгиликтүү өттү, бирок дагы эле Европалык авиациялык коопсуздук агенттигинин (EASA) текшерүүсү 2025-жылга пландаштырылган.

Ошондой эле, авиакомпаниянын деңгээлинде коопсуздукту камсыз кылуу зарыл. Алар техникалык эксплуатациялоо нормаларын сактоого жана авиапарктын абалын көзөмөлдөөнүн катуу процедураларын ишке ашырууга тийиш. Бирок жаңы учактар ​​жана квалификациялуу персонал болгондо да, өлкө улуттук жөнгө салуучу орган эл аралык стандарттарга шайкештигин далилдемейинче кара тизмеден чыга албайт.

Кайсы авиакомпаниялар Европага уча алат? 

Учурда Кыргызстандын бардык авиакомпаниялары, анын ичинде Asman Airlines, AeroNomad Airlines, Avia Traffic Company жана Tez Jet Евробиримдиктин кара тизмесинде. Бирок алар EASA сертификатын алып, учактары менен персоналынын европалык стандарттарга жооп беришин камсыз кылышса, Европага учуп баштоого мүмкүнчүлүгү бар.

Бул пландарды ишке ашыруу үчүн олуттуу инвестициялар талап кылынат, алар ондогон миллион долларга жетиши мүмкүн. Бул каражаттар Мамлекеттик жарандык авиация агенттигин реформалоого, аудит жана текшерүүлөргө даярданууга, коопсуздуктун заманбап системаларын киргизүүгө жана инспекторлордун квалификациясын жогорулатууга жумшалат. 

Бул багыттагы жигердүү иштер абалдын жакшырышына шарт түзөт. Эгерде бардык шарттар аткарылса, Кыргызстан эл аралык авиация тармагына толук кандуу катышуу укугун калыбына келтирип, жарандарга жана өлкөнүн экономикасына жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ачат.