Кыргызстанда франчайзингди  өнүктүрүү жергиликтүү бизнес үчүн, өзгөчө америкалык компаниялар менен кызматташууда жаңы мүмкүнчүлүктөрдү ачат. “Акчабар” АКШнын Коммерциялык кызматынын өкүлү Эндрю Гласс жана АКШнын Кыргызстандагы элчилигинин экономикалык кеңешчиси Жаклин Менчака менен Кыргызстандын рыногу, өлкөдө инвестициялык климатты кантип жакшыртуу керек, ишкерликтин бул форматы экономика үчүн эмнеге маанилүү, кайсы бренддер франшиза катары келе алаары тууралуу маектешти.

- Саламатсызбы! Биздин редакция менен жолугушууга жана биздин аймактагы франчайзингдин келечегин талкуулоого убакыт бөлгөнүңүз үчүн рахмат. Бул багыт албетте чоң кызыгууну жаратат. 

Э.Г.: - Чакырууңуздар үчүн рахмат. Мен АКШнын Коммерциялык кызматынын өкүлүмүн. Биздин кеңсе Алматыда жайгашкан, бирок мен Бишкекке биринчи жолу келишим. Мен үчүн Кыргызстандын бизнес чөйрөсү менен таанышууга эң сонун мүмкүнчүлүк.
Ж.М.: - Саламатсызбы! Мен АКШнын Кыргызстандагы элчилигинде коммерциялык кызматташтык маселелери боюнча иштейм.

— Мен сиздердин кыргызстандык ишкерлерге семинар өткөргөнүңүздөрдү билем. Иш-чаранын негизги темалары эмне болгонун айтып кете аласыздарбы?

Э.Г.: - Биз кыргызстандык ишкерлерди франчайзингдин негиздери жана анын артыкчылыктары менен тааныштыруу максатында семинар уюштурганбыз. Талкууда франчайзинг деген эмне, кандай талаптар аткарылышы керек жана бул форматты жергиликтүү рынокко кантип ыңгайлаштыруу керек деген маселелер талкууланды.

Мындай демилгелер биздин өлкөлөр ортосундагы байланышты чыңдоо үчүн маанилүү деп эсептейбиз, бул Кыргызстандын да, АКШнын да экономикалык өсүшүнө өбөлгө түзөт. Бул долбоорлор жергиликтүү бизнес менен америкалык компаниялардын ортосунда туруктуу өнөктөштүктү түзүүдө маанилүү роль ойнойт.

— Экономикалык кызматташтык темасына токтодуңуз. Кыргызстандагы франчайзингдин потенциалына жана бул жаатта мүмкүн болуучу долбоорлордун көлөмүнө кененирээк баа бере аласызбы?

Э.Г.: - Франчайзинг бизнес моделдерин гана эмес, маданий баалуулуктарды да алмашуу үчүн мүмкүнчүлүктөрдү ачкан күчтүү курал. Америкалык компаниялардын Борбор Азияга кызыгуусу күчөп, Кыргызстан өзүнүн потенциалы менен аймактагы башка мамлекеттердин ичинен өзгөчөлөнүүдө.

АКШ Кыргызстандын рыногун бизнес чөйрөсүндөгү жогорку шыктануу жана билим деңгээли кызматташуу үчүн жагымдуу шарттарды түзгөн келечектүү аймак катары карайт. Жалпысынан Борбордук Азия өнүгүү үчүн көптөгөн мүмкүнчүлүктөрдү сунуш кылган америкалык бизнес үчүн жагымдуу аймак.
Биз үчүн бизнести гана эмес, маданий байланыштарды да чыңдоочу, өлкөлөрүбүздүн ортосундагы туруктуу өсүүгө жана жакындашууга салым кошкон өз ара пайдалуу экономикалык өнөктөштүктү куруу маанилүү.

— Кыргызстанда франчайзингди өнүктүрүү үчүн кайсы тармактарды эң келечектүү деп эсептейсиз?

Ж.М.: - Биз тамак-аш жана суусундук тармагында жогорку потенциалды көрүп жатабыз. KFC, Papa John's, Coca-Cola, Nathan's Hot Dogs ийгиликтүү мисалдар. Кошумчалай кетсек, жаш муун америкалык товарларга, мисалы, Crocs же New Balance сыяктуу мода өндүрүүчүлөрүнө кызыгышат, алар буга чейин рынокто бар, бирок бул жерде азырынча өздөрүнүн дүкөндөрү жок.

Туризм, мейманкана бизнеси жана IT сектору франчайзингди өнүктүрүү үчүн олуттуу потенциалга ээ болгон тармактар болуп саналат. Кыргызстандын Ысык-Көл жана Соң-Көл сыяктуу уникалдуу жаратылыш ресурстары бар, бул аны туристтик аймакка айландырган. Эл аралык мейманкана бизнесин өнүктүрүү туризм индустриясын чыңдоодо маанилүү кадам болушу мүмкүн. 

Перспективдүү багыт - бул өсүү жана инновациялар үчүн жогорку потенциалды көрсөткөн IT сектору. Тоо-кен өнөр жайынын да чоң потенциалы бар, биз бул жаатта америкалык компанияларды тартып жатабыз.

— Семинарда Кыргызстандын рыногуна чыгууга даяр конкреттүү бренддер талкууландыбы?

Ж.М.: - Ооба, биз Американын бир катар франшизаларын киргиздик, анын ичинде Cinnabon жана башка белгилүү бренддер бар, алардын көбү тамак-аш өнөр жайына багытталган.

Биз кыргызстандык ишкерлерге Алматыда иштеп жаткан америкалык франчайзингдердин өкүлдөрү менен алардын тажрыйбасын үйрөнүү үчүн байланыш түзүүнү сунуштайбыз. Мисалы, Starbucks же McDonald's сыяктуу бренддер Борбор Азиянын рыногун түшүнүп, Кыргызстандын рыногуна чыгууга кызыкдар болушу мүмкүн, анткени алардын өнүмдөрүнө суроо-талап бар.

Алматы Кыргызстандан болгону беш сааттык аралыкта жана көптөгөн америкалык франшизаларга ээ. Кыргыз ишкерлери бул компанияларга кайрылып, алар өлкөдө иш алып барууга кызыкдарбы же жокпу, бул тармакты өнүктүрүү боюнча конкреттүү кадамдарды жасоодон башташы керек, мисалы Бишкек же Ысык-Көлдө.

— Казакстан жөнүндө айта турган болсок, сиздин оюңузча, бул өлкөдө Кыргызстанга салыштырмалуу америкалык компаниялардын көбүрөөк болушуна эмне себеп болууда?

Э.Г.: - Казакстандагы америкалык инвестициянын узак тарыхы бар, ал 30 жылдан ашык убакыт мурун мунай өндүрүү тармагында Америка Кошмо Штаттарынын биринчи жана эң ири инвестору Chevron менен башталган. Бул кызматташуу олуттуу таасирин тийгизип, анын артынан ар түрдүү тармактарда иштеген башка америкалык уюмдар өлкөгө тартылды. 

Казакстан регулятивдик реформаларды активдүү жүргүзүүдө жана чет элдик инвесторлорго колдоо көрсөтүүдө, бул америкалык бизнес үчүн өзгөчө жагымдуу. Туруктуу жана болжолдуу инвестициялык климат, анда мамлекет бизнес-коомчулук менен жаңы ченемдерди ачык талкуулап, чет элдик инвесторлор үчүн ыңгайлуу шарттарды түзөт.

Америкалык компаниялар инвестициялык эрежелерди ырааттуу, ачык-айкын, мамлекеттик саясат ырааттуулугун, мыйзамдар алардын кызыкчылыктарын ишенимдүү коргошун каалайт, өзгөртүүлөрдү киргизүүдөн мурун бизнес менен кеңешкенде өздөрүн ишенимдүү сезишет. Мындай мамиле туруктуулукту кепилдейт жана республикага инвестициянын агымын стимулдайт. 

Дагы бир орчундуу көйгөй мүлктү ээликтен ажыратуу жана конфискациялоо коркунучу бойдон калууда. Кыргызстандын чет элдик бизнеске ачыктыгы тууралуу билдирүүлөргө карабастан, муну инвесторлордун кызыкчылыктарын коргоого жана алардын ишенимин бекемдөөгө багытталган конкреттүү саясий аракеттер менен ырастоо керек. 

— Сиз башында америкалык бизнес Кыргызстандын рыногун перспективалуу деп санаганын айттыңыз. Бул кызыгуу экономикалык өсүш жана сатып алуу жөндөмдүүлүгү сыяктуу акыркы экономикалык оң өзгөрүүлөргө байланыштуубу?

Э.Г.: - Албетте, сиз франшизаны ийгиликтүү өнүктүрүү үчүн туруктуу керектөөчүлүк суроо-талап жана жетиштүү сатып алуу жөндөмдүүлүгү сыяктуу белгилүү шарттар керек деп туура айтасыз. Ошондой эле демографиялык факторлор, анын ичинде калктын өсүшү жана, албетте, компаниялар иштешүүнү пландаштырган рынок секторунун потенциалы да маанилүү.

Франчайзинг иш-чарасында мен көптөгөн кызыкчылыкты жана сапаттуу потенциалдуу өнөктөштөрдү көрдүм. Бул Кыргызстанда чындап эле бул тармакты өнүктүрүүгө мүмкүнчүлүктөр бар экенинен кабар берет. 

Америкалык ишканалар экономикалык көрсөткүчтөрдү да, жергиликтүү бизнестин жана конкреттүү потенциалдуу өнөктөштөрдүн потенциалын да карашат. Бул жагынан алганда, мен КР рыногу франчайзингди өнүктүрүү үчүн келечектүү платформа деп эсептейм жана семинарда көптөгөн жогорку квалификациялуу потенциалдуу өнөктөштөрдү көрдүм.

Дагы бир олуттуу көйгөй - мамлекеттин пайдасына бизнести экспроприациялоо тобокелдиги. Кыргызстан бизнес үчүн ачык экенин билебиз, бирок бул инвесторлордун кызыкчылыктарын коргоого жана алардын ишенимин бекемдөөгө багытталган конкреттүү саясий аракеттер менен бекемделиши керек. 

— Жыйынтыктап айтсак, учурда Кыргызстанга канча америкалык инвестиция келип жатат жана зарыл шарттар түзүлсө, сиздин оюңузча бул көрсөткүч канчага көбөйүшү мүмкүн? 

Ж.М.: - Бул эң сонун суроо. 1991-2023-жылдарга АКШдан Кыргызстанга тике чет өлкөлүк инвестициялар 66 млн АКШ долларын түздү. Америкалык бизнес Борбор Азияда активдүү. Аймакта 137ден ашык долбоор ишке ашырылып, 92 америкалык компания миңдеген жумуш орундарын түздү.

2018-жылдан бери USAID 120 жергиликтүү компаниялар менен өнөктөш болуп, 19 000ден ашык жаңы жумуш орундарын түздү. Бул натыйжалар тике инвестицияларга гана эмес, ошондой эле жергиликтүү ишканаларды жабдуулар менен камсыздоо жана окутуу программаларына да байланыштуу. Бул америкалык компанияларга гана эмес, жергиликтүү бизнеске да тиешелүү.

Эгерде Кыргызстанда бюрократиялык жол-жоболорду жөнөкөйлөтүү, салык мыйзамдарын жакшыртуу жана инвесторлорду коргоо сыяктуу жагымдуу шарттар түзүлсө, республикага америкалык инвестициянын потенциалы кыйла жогорулашы мүмкүн.

- Маегиңиз үчүн рахмат.

Э.Г.: - Бул темага көңүл бурганыңыздар үчүн рахмат. Кыргызстандын эбегейсиз потенциалы бар жана америкалык бизнес анын өнүгүшүнө салым кошууга даяр экенине ишенем.