Быйыл Кыргызстан өзүнүн кантка болгон муктаждыгын толук камсыздайт, бул жылына 120 миң тоннага жакын. Учурда 620,9 миң тонна кант кызылчасы жыйналып, Чүй жана Талас облустарында жайгашкан сегиз кызылча кабыл алуу пунктуна жеткирилди.  

Бүгүнкү күндө заводдор 284,3 миң тонна кант кызылчасын иштетип, 37,9 миң тонна кумшекер өндүргөн. Түшүмдүн жалпы көлөмү 900 миң тонна деп болжолдонууда (бул 120 миң тоннага жакын кант болот), анын 60%га жакыны жыйналып бүттү.

“Калган 30-35% кант кызылчасын ноябрь айынын аягына чейин оруп-жыйнайбыз, - дейт “Кайыңды-Кант” ААКнын чийки зат департаментинин директору Руслан Рафибеков.

Агроөнөр жай комплексин өнүктүрүү ассоциациясынын “Шекер” кластеринин жетекчиси Алмазбек Алтыбаев жогорку түшүмдүүлүктү аба ырайынын жагымдуу шарты менен байланыштырды.  

Кант кызылчасынын айдоо аянты өткөн жылдын деңгээлинде — 15 миң гектарды түздү, бирок түшүм бир кыйла жогорулады: 2023-жылы гектарына 40 тонна болсо, быйыл 60 тоннага жетти.

Келерки жылы дыйкандар айдоо аянтын 16 миң гектарга чейин көбөйтүүнү пландап жатышат, бирок кургак аба ырайынын божомолдору кооптонууну жаратууда.

“Кургакчылык түшүмдүүлүккө терс таасирин тийгизип, дыйкандар үчүн каржылык тобокелдиктерди күчөтүп, кызылча айдоо азайышы мүмкүн. Акыркы чечим келерки жылдын аба ырайын анализдегенден кийин кабыл алынат”, - деп кошумчалады Алтыбаев.

Ошондой эле, ал кант кызылчасы менен иштөө жүгөрү сыяктуу башка өсүмдүктөр менен иштөөгө салыштырмалуу көбүрөөк каражатты жана күчтү талап кыларын баса белгиледи. Түшүмдүүлүктүн туруктуу өсүшү үчүн которуштуруп айдоо принциптерин сактоо жана олуттуу финансылык жана адам ресурстарын колдонуу зарыл.

Атаандаштык боюнча эмне айтууга болот?

Буга чейин Орусиядагы ашыкча кант жергиликтүү рынокто баанын төмөндөшүнө алып келген. Орусия ички рыногуна керектүүдөн ашык кантты өндүрүп, ашыкчасын арзандатылган баада, анын ичинде Кыргызстанга экспорттой баштады. Бул өлкөдө канттын баасынын олуттуу төмөндөшүнө алып келди жана кыргызстандык сатып алуучуларга аны арзаныраак сатып алууга шарт түздү, бирок Кыргызстандын кант өндүрүүчүлөрү үчүн оор мезгил келип, өлкөнүн кант коопсуздугуна коркунуч туудурду. Быйыл Орусия керектегенден көп өндүрдү, бирок кооптонуунун кереги жок.

“Болжолдорго ылайык, быйыл Орусия ички керектөөгө керектүү кумшекерден 500 миң тоннага көп өндүрөт. Бирок мындан аркы экспортко ашыкча түшүү күтүлбөйт: Орусия буга чейин Өзбекстанга 350 миң тонна кумшекер жеткирүү боюнча келишимдерге кол койгон жана калганын Иранга жөнөтүүгө ниеттенүүдө. Бул Орусия башка өлкөлөргө кумшекерди бербейт дегенди билдирет, бул рынокто ашыкча болуп, баанын кескин төмөндөшү ыктымалдыгын жокко чыгарат”, - дейт Алмазбек Алтыбаев.

Баалар эмне болот?

Бүгүнкү күндө Кыргызстанда кумшекердин дүң баасы килограммы 64 – 65 сом, чекене баасы 70 – 72 сомдун тегерегинде.

“Бул баалар январь-февраль айларына чейин, резервдер түгөнүп баштаганга чейин туруктуу бойдон кала берет”, - деди Алмазбек Алтыбаев.

Анын айтымында, келерки сезондо кумшекердин эң жогорку баасы килограммы 75 сомго чейин жетиши мүмкүн.