Глобалдык атаандаштык жана жогорку сапат талаптарынын шартында Кыргызстанда көп компаниялар эл аралык ISO стандарттарына көңүл буруп, рыноктогу позициясын бекемдөөгө умтулууда. Кыргызстандагы “Грант Торнтон” ЖЧКсынын башкаруучу өнөктөшү жана директору, КРнын Көз карандысыз директорлор палатасынын мүчөсү Армен Ванян “Акчабарга” берген маегинде эмне үчүн ISO стандарттары кыргыз бизнеси үчүн маанилүү экендигин, алардын компанияны жакшыртууга жардамы деген пикири менен бөлүштү, башкаруу процесстери жана эмне үчүн узак мөөнөттүү ийгиликке умтулган компаниялар бул стандарттардын маанилүүлүгүнө көңүл бура алышпайт.

— ISO — сертификациясы деген эмне жана эмне үчүн ал компаниялар үчүн маанилүү?

— ISO сертификациясы — бул уюм Эл аралык стандартташтыруу уюму (ISO) тарабынан белгиленген стандарттарга жооп берерин расмий таануу. Бул стандарттар ар түрдүү тармактарды камтыйт жана сапатты башкаруу, коопсуздук, экологиялык туруктуулук жана маалымат коопсуздугу сыяктуу аспектилерди камтыйт.

ISO сертификациясы компаниянын эл аралык стандарттарга ылайык иштерин тастыктайт.

— ISO стандарттарын киргизүү бизнеске, өзгөчө Кыргызстан сыяктуу өнүгүп келе жаткан рынокторго кандай пайдасы бар?

— ISO стандарттарын ишке ашыруунун көптөгөн артыкчылыктары бар. Биринчиден, бул компаниянын эл аралык сапат жана коопсуздук талаптарына жооп берерин ырастайт, кардарлардын ишенимин арттырат. Экинчиден, стандарттар натыйжасыздыкты жана каталарды азайтуу аркылуу бизнес процесстерин тартипке келтирүүгө жардам берет, бул жалпы операциялык натыйжалуулукту жакшыртат.  

ISO сертификациясы, өзгөчө, эл аралык соодада олуттуу атаандаштык артыкчылыктарын камсыз кылат, эл аралык соодада сертификаттоо абдан маанилүү. Мындан тышкары, ISO стандарттарына ылайык келүү компанияларга саламаттыкты сактоо, тамак-аш коопсуздугу жана курулуш сыяктуу чөйрөлөрдө мыйзамдуу талаптарды аткарууга жардам берет, ошону менен юридикалык көйгөйлөр болбойт.

— Сиз процесстерди жана башкарууну жакшыртуу жөнүндө айттыңыз. ISO стандарттары башкаруу процесстери менен кандай байланышы бар?  

— Бул суроого жооп берүүдөн мурда башкаруу, атап айтканда, корпоративдик башкаруу түшүнүгүнө кененирээк токтолуу керек деп ойлойм.  

Менеджмент өнүктүрүүнүн эң эски багыттарынын бири. Менеджменттин келип чыгышын дүйнөнүн жаралышы менен байланыштырса болот, бирок менеджмент илимий дисциплина катары АКШда пайда болгонуна дээрлик 150 жыл болуп калды.

Башкаруу системасы универсалдуу башкаруу милдеттери менен байланышкан жана корпоративдик башкаруунун жалпы жана функционалдык маселелерин (уюштуруу структурасы, финансы, экономика, коммерция, өндүрүш, логистика, кадрлар, маалымат агымы ж.б.) чечүү жолдорун камтыйт.

Корпоративдик башкаруу Англиядагы биринчи өнөр жай төңкөрүшү доорунан келип чыккан, бирок өз алдынча багыт катары ал жалпы башкаруудан бир нече ондогон жылдар мурун гана бөлүнгөн. Анын негизги багыты менчик ээлеринин, менеджерлердин жана инвесторлордун ортосундагы өз ара аракеттенүүнү жөнгө салууга багытталган.

Корпоративдик башкаруунун негизги милдеттерине директорлор кеңештеринин ишин уюштуруу, акционерлер менен өз ара аракеттенүүнү уюштуруу, бизнес этикасын өнүктүрүү, компаниянын стратегияларын бекитүү жана алардын аткарылышын көзөмөлдөө, ошондой эле аткаруу органдарынын ишмердигин көзөмөлдөө кирет. Иш жүзүндө корпоративдик башкаруу органдары көбүнчө негизги бизнести өнүктүрүүнүн узак мөөнөттүү стратегиясын иштеп чыгууга жана анын аткарылышын көзөмөлдөөгө басым жасашат. Сандык көрсөткүчтөргө жетишүүгө өзгөчө көңүл бурулат, ал эми аларды ишке ашыруунун ыкмаларын жана каражаттарын тандоо аткаруу бийлик органдарынын жоопкерчилигинде калууда.

Корпоративдик органдар оперативдүү башкаруу маселелерине кийлигишпеши керек, бирок алар башкаруу моделин тандоого катышууга милдеттүү, анткени бул тандоо компаниянын стратегиясын ийгиликтүү ишке ашыруунун эң маанилүү шарты болуп саналат. Бул контекстте башкаруунун жаңы моделдерин издөө жүрүп жатат. Учурда ISO 9000, TQM, TPS, Lean Production жана башкалар сыяктуу менеджмент системаларын иштеп чыгууга жана стандартташтырууга көптөгөн ыкмалар бар.

Дүйнөдөгү алдыңкы компаниялардын, өзгөчө жапондук, америкалык жана түштүк кореялык компаниялардын тажрыйбасын талдоо, башкаруунун эң ийгиликтүү моделдери процессти башкаруу жана үзгүлтүксүз өркүндөтүү маданияты (кайдзен) менен байланышкан.

— Учурда биздин өлкөдө ар түрдүү стандарттарды, атап айтканда, ISO стандарттарын ишке киргизүү кеңири белгилүү болууда. Алардын корпоративдик башкаруу менен кандай байланышы бар?

— “Корпоративдик башкаруунун бир бөлүгү катары ISO стандарттарын ишке ашыруу өнүмдөрдүн жана кызмат көрсөтүүлөрдүн сапатын жакшыртуудан баштап туруктуулукту жана тобокелдиктерди башкарууну жакшыртууга чейин көптөгөн артыкчылыктары бар. Бул стандарттар кардарлар, өнөктөштөр жана инвесторлор менен ишенимди арттырган структураланган жана ачык процесстерге өбөлгө түзөт. Глобалдык өзгөрүүлөрдүн жана күчөгөн атаандаштыктын шарттарында ISO стандарттарын ишке ашырган компаниялар олуттуу атаандаштык артыкчылыгына ээ, бул аларга заманбап дүйнөнүн чакырыктарына ийгиликтүү ыңгайлашууга жана узак мөөнөттүү өнүгүүнү камсыз кылууга көмөктөшөт.

— Биз түшүнгөндөй, ISO стандарттары көп жана алардын ар кандай багыттары бар. Сиздин оюңузча, алардын кайсынысы корпоративдик башкаруу үчүн эң пайдалуу?

— Корпоративдик башкаруунун алкагында айрым ISO стандарттары процесстерди өркүндөтүү, ачык-айкындуулукту жана эффективдүүлүктү сактоо жана тобокелдиктерди башкарууда негизги ролду ойной алат. Негизги стандарттарга токтолсок:

• ISO 9001 (Сапатты башкаруу системасы): өнүмдөрдү жана кызматтарды өндүрүүдө ырааттуулукту камсыз кылуу, сапатты башкаруу процесстерин уюштурууга жардам берет.
• ISO 14001 (Экологиялык башкаруу системасы): Компаниянын аброюн коргоо жана экологиялык тобокелдиктерди башкаруу үчүн маанилүү болгон экологиялык эрежелердин сакталышын камсыздайт.
• ISO 45001 (Эмгекти коргоо жана коопсуздукту башкаруу системасы): коопсуз жумуш чөйрөсүнө салым кошот, жумушчу күчүнүн тобокелдиктерин азайтат жана корпоративдик социалдык жоопкерчиликти жакшыртат.
• ISO 31000 (Тобокелдиктерди башкаруу): Бул стандарт узак мөөнөттүү башкаруу чечимдерин кабыл алуу үчүн маанилүү болгон тобокелдиктерди башкарууга болгон мамилени түзүмдөрү.
• ISO 37001 (Коррупцияга каршы башкаруу системасы): компаниядагы коррупциянын алдын алууга, акционерлердин жана инвесторлордун ишенимин жогорулатууга жардам берет.
• ISO 26000 (Социалдык жоопкерчилик боюнча көрсөтмөлөр): Бул стандарт тастыкталбаса да, социалдык жоопкерчиликке умтулган компаниялар үчүн маанилүү, бул кызыкдар тараптардын арасында алардын аброюн жакшыртат.
• ISO 27001 (Маалымат коопсуздугун башкаруу системасы): санариптештирүү менен, маалыматтарды коргоо башкы артыкчылык болуп калат. Бул стандарт кардарлардын жана өнөктөштөрдүн ишенимин сактоо үчүн маанилүү болгон купуя маалыматты коргоого жардам берет.

Корпоративдик башкарууда бул стандарттарды колдонуу процесстерди көзөмөлдөөнү жана башкарууну орнотууга гана эмес, кызыкдар тараптардын арасында компаниянын аброюн жогорулатууга, ошондой эле ички натыйжалуулукту жана айкындуулукту жогорулатууга жардам берет.

Мисалы, алдыңкы консалтинг компанияларынын айтымында, эң кеңири таралган ISO 9000 сериясынын стандарттарына ылайык, сапатты башкаруу системасы (СБС) өз ара байланышкан процесстердин жыйындысы катары каралат. Аларды туруктуу мониторинг жана жөнгө салуу аркылуу башкаруу менен компания өзүнүн ишинин натыйжаларын жакшыртат.

Эгерде биз сапатты башкаруу системасынын негизги факторлорунун корпоративдик башкаруу функцияларын аткарууга тийгизген таасирин эске алсак, оңой системалаштырылган мамилелерди аныктай алабыз. Сапатты башкаруу системасынын ар бир компоненти корпоративдик башкаруунун белгилүү бир чөйрөсүнө таасир этет. Мисалы, процессти долбоорлоо компаниянын ишмердүүлүгүнүн ар кандай чөйрөлөрүндө стратегиялык максаттарды тактоого жардам берет, ал эми натыйжалуулуктун жана эффективдүүлүк критерийлеринин негизинде СБСга аудит жүргүзүү ички контролдун тактыгын жана айкындуулугун жогорулатат.

Бул ошондой эле баштапкы этапта орун алган дал келбестиктердин коркунучун азайтууга жардам берет. Натыйжалуу иштеген СБС компанияны үзгүлтүксүз өркүндөтүүнүн чыныгы куралы, ошондой эле башкаруунун башка механизмдерин, анын ичинде корпоративдик башкарууну өркүндөтүү үчүн катализатор боло алат.

— Эл аралык консалтингдик компаниянын жетекчиси катары сиздердин компанияңызда стандарттар ишке ашырылганбы жана кардарлар үчүн ишке киргизүү жана сертификациялоо иштерин жүргүзүп жатасыздарбы?

— Быйыл биз ISO 9001 “Сапатты башкаруу системасы” жана ISO 27001 “Маалыматтык коопсуздукту башкаруу системасы” стандарттарына ылайык аудиттен ийгиликтүү өттүк, аны италиялык-болгариялык ITA сертификациялык компаниясы жүргүздү. Консалтингдик компания катары биз компаниябыздын натыйжалуулугун жогорулатууга жардам берген ар кандай сертификаттарды алууга абдан маани беребиз. Биз кардарларыбызга ISO стандарттарын ишке ашырууга жигердүү көмөктөшөбүз.

Мындан тышкары, Кыргызстандын Көз карандысыз директорлор палатасынын мүчөсү катары мен жергиликтүү ишкерлердин арасында алдыңкы эл аралык тажрыйбаларды жана стандарттарды жайылтууга умтулам, бул аларга өнүгүүнүн жаңы мүмкүнчүлүктөрүн ачат. Буга байланыштуу биз Көз карандысыз директорлор палатасы жана европалык кесиптештерибиз менен биргеликте ISO стандарттарын ишке ашыруу боюнча семинарларды жана талкууларды өткөрүүнү пландап жатабыз.