Кыргызстан өзүнүн меймандостугу, тарыхый эстеликтери жана жаратылышынын кооздугу менен туристтерди өзүнө тартып келет. Ушул сыяктуу эле, миллиондогон элди жылуулук жана жарык менен камсыз кылган миңдеген акылдын жана колдун эмгеги — Токтогул ГЭСи дагы өлкөнүн сыймыктана турган маанилүү ресурсу болуп саналат. 

Энергетика министрлиги өлкөдөгү электр энергиясын өндүрүү иштери менен таанышууга мүмкүнчүлүк түзүп, 21-январда ГЭСтерге акысыз экскурсия уюштурду. Катышуучулар ГЭСтердин иши менен таанышып, жаңыланган гидроагрегаттарды көрүп, Токтогул суу сактагычындагы суунун энергетикадагы орду жана электр энергиясын өндүрүү процесси тууралуу маалымат алышты. “Акчабар” бул мүмкүнчүлүктү колдон чыгарбай, иш-чарага катышып кайтты. 

Энергетика министри Таалайбек Ибраев өзү баштаган делегациянын курамында 100гө жакын адам болду. Эң кызыгы, катышууну каалагандардын арасында журналисттер, фотографтар гана эмес, студенттер, эксперттер, ишкерлер жана ишмердүүлүгү электр энергетикасы менен байланышы жоктор да болду. 

Экскурсиянын негизги максаты Кыргызстандын энергетика тармагынын учурдагы көйгөйлөрүн, тарифтерди түзүү жана суу ресурстарын пайдалануу боюнча түшүндүрүү экендиги белгиленди. 

Камбар-Ата - 2 ГЭСи журналисттерди 120 МВт электр энергиясын иштеп чыгарган кубаттуу блоктун ызы-чуусу менен тосуп алды. Станция боюнча экскурсияны Таалайбек Ибраев өзү алып барып, анын мааниси жана келечегине токтолду.

“Камбар-Ата -1 ГЭСинин курулушу аяктаганга чейин ар биринин кубаттуулугу 120 МВт болгон үч агрегатты тең ишке киргизишибиз керек”, - деди министр. 

Тааныштырууда министр ГЭСтин кандай иштээрин кеңири түшүндүрүп берди. Анын айтымында, суу агрегат аркылуу өтүп, энергияга айланып, андан ары дарыяга кайра ылдый карай жылып кетет. Учурда блоктордун бири Датка-Кемин линиясын электр энергиясы менен камсыздап, ал жерден Чүй, Ысык-Көл жана Нарын облустарынын ортосунда бөлүштүрүлөт.

Бирок, экскурсия алдыда дагы көп иштер бар экенин көрсөттү. Экинчи блокту ишке киргизүү үчүн жаңы трансформаторду орнотуу гана эмес, 500 кВ бөлүштүргүчтү куруу керек. Таалайбек Ибраев белгилегендей, энергетика тармагы техникалык кыйынчылыктардан тышкары электр энергиясын өткөрүүдө сөзсүз жоготууларга дуушар болот – алардын көлөмү болжол менен 5-5,5%ды түзөт.

Ошондой эле, катышуучулар Кыргызстандагы эң чоң жана таасирдүү курулуштардын бири болгон Токтогул ГЭСине барды. Тоо койнунда жайгашкан бул кубаттуу станция өзүнүн масштабы менен таң калтырды. Гидроагрегаттарга жетүү үчүн биз узун туннель аркылуу өтүшүбүз керек болчу, ал эми агрегаттар катуу ылдамдыкта айланса да дээрлик үн чыгарбай иштеп жатканына күбө болдук. 

Ошондой эле, Токтогул ГЭСин реконструкциялоонун жүрүшү тууралуу маалымат берилди. Оңдоп-түзөөнүн экинчи фазасынын алкагында үч гидроагрегат модернизацияланган. Реконструкцияга чейин алардын ар биринин долбоордук кубаттуулугу 300 МВт болсо, азыр бул көрсөткүч 360 МВт чейин көбөйтүлүп, станцияга жалпысынан 180 МВт кубаттуулук кошулду. Быйылкы жылы дагы бир агрегатты реконструкциялоо пландаштырылган. Иш 1-мартта башталып, даярдыктар 20-февралга чейин бүтөт.

1975-жылдын 5-январында ишке киргизилген станциянын элүү жылдык тарыхы анын биздин республикабыздын энергетика системасы үчүн гана эмес, ошондой эле бүткүл Борбор Азия үчүн да мааниси чоң. Долбоордун масштабы баргандарды таң калтырды. ГЭС жөн гана энергетикалык объект эмес, инженердик искусствонун чыныгы символу, ансыз аймактагы туруктуу энергияны элестетүү кыйын. Дал ушул масштабдагы объектти баалоо жана инженердик иштер Кыргызстан үчүн туризмде мүмкүнчүлүктөрдү ачат.

Өлкөдө туризмди өнүктүрүүнүн келечектүү багыттарынын бири өнөр жай туризми болушу мүмкүн – өндүрүш процесстери менен таанышууга мүмкүндүк берүүчү иштеп жаткан же мурдагы өнөр жай ишканаларына уюштурулган турлар. Бул багыт мамлекет үчүн өзгөчө баалуу болот, анткени ал бардык сезондук туристтик продукт болуп саналат жана бир катар социалдык-экономикалык маселелерди чечүүгө жөндөмдүү.

Бардык каалоочулар үчүн биринчи экскурсия өнөр жай туризмин өнүктүрүүнүн биринчи кадамы деп эсептесе болот. Энергетика министри Таалайбек Ибраев “Акчабардын” кабарчысы менен болгон маегинде келечекте Ат-Башы жана Үч-Коргон ГЭСтери сыяктуу объектилерге да баруу пландалып жатканын белгиледи. 

Анын айтымында, мындай экскурсиялар энергетика тармагынын жетишкендиктерин гана көрсөтпөстөн, өлкөнүн эң маанилүү тармактарынын бири менен коомдун байланышын бекемдейт.

“Токтогул ГЭСи биз үчүн уникалдуу ГЭС, Борбор Азиядагы эң ири ГЭСтердин бири. Эмне үчүн биз аны көрсөтпөшүбүз керек? Бул биздин мурасыбыз. Мындан тышкары, учурда биз Үч-Коргон ГЭСин реконструкциялап жатабыз, аны да көрсөтөбүз”, - деп белгиледи ал. 

Өнөр жай туризми өнүктүрүүсү Кыргызстандын экономикасында негизги орунду ээлеген энергетикалык объектилерди жайылтууга салым кошо алат, ошондой эле республиканын башка өнөр жай жетишкендиктерине көңүл бура алат. Азырынча Энергетика министрлиги мындай экскурсияларды өз эсебинен өткөрүүнү пландап жатат. Бирок келечекте таанытууларды коммерциялык ыкмага өткөрсө, бул ишкананы колдоо үчүн кандайдыр бир жардам болуп калышы мүмкүн. 

Экономикалык таасирден тышкары Кыргызстанда өнөр жай туризмин өнүктүрүү  бул тармактагы жумуш орундарынын кадыр-баркын бекемдөөгө, жаштарды техникалык адистиктерге тартууга жана улуттук өндүрүштүн өзгөчөлүгүн көрсөтүүгө жардам берет. 

Демилгени ийгиликтүү ишке ашыруу үчүн мындай турларды уюштуруунун өзгөчөлүктөрүн, анын ичинде туристтер үчүн ыңгайлуу шарттарды түзүү, тейлөө деңгээлин жогорулатуу жана бул багытты популярдуу кылууну эске алуу зарыл. Ал ошондой эле бюрократиялык процесстерди азайтуу үчүн чектелген объекттер жөнүндө мыйзамды кайра карап чыгууну талап кылышы мүмкүн. Анткен менен биздин өлкөдө туризмдин бул түрүн кеңири жайылтуу уникалдуу туристтик продукцияны жаратууга, эл аралык аренада аброюн көтөрүүгө жана аймактарды ар тараптуу өнүктүрүүгө кадам болот.