2024-жылы геосаясий туруксуздук жогорку деңгээлде сакталып, дүйнөлүк чийки зат рыноктору олуттуу тең салмаксыздыкка туш болду. Бирок, Улуттук банк улуттук валютанын курсунун туруктуулугун сактап, инфляцияны максаттуу чекте кармап кала алды. 

2024-жыл бою сом долларга карата бекемделди. Эгерде 2023-жылдын декабрь айында бир доллардын курсу 89 сом болсо, 2024-жылдын аягында ал 87 сомго (жылына -2,34%) түшкөн.

Олуттуу түрдө сом  жылдын ортосунда төмөндөдү, анда доллардын курсу 84,74 сомго чейин түштү. Бирок улуттук валютанын долларга карата ашыкча бекемделиши экспортчуларга терс таасирин тийгизмек, ошондуктан жөнгө салуучу орган бир нече ирет интервенция жасады. 

Дүйнөлүк валюталар глобалдык экономикалык факторлордун кысымына дуушар болуп жатканда, сом өзүнүн туруктуулугун көрсөтө алды. 

“2024-жылы сомдун курсунун калыптанышына тышкы факторлор олуттуу таасир тийгизди. Дүйнөлүк экономиканын туруксуздугу жана жеткирүү чынжырларынын бузулушу бул таасирди күчөттү. Кыргызстандын товарларынын болжол менен 80-82% импорттук экендиги өзгөчө мааниге ээ. “Ошондуктан Улуттук банк сомду колдоо менен долларды девальвациялоонун ортосундагы тең салмактуулукту жыл бою кармап турууга аргасыз болду”, - дейт Кыргызстан Эл аралык университетинин “Экономика жана менеджмент” кафедрасынын башчысы, экономика илимдеринин доктору, профессор Төлөнбек Абдыров “Акчабарга” берген маегинде.

Туруктуу алмашуу курсу керектөө куржунунун олуттуу бөлүгүн түзгөн импорттук товарларга баалардын өсүшүн чектөөгө мүмкүндүк берди. Улуттук банк баанын динамикасын максаттуу диапазондо кармап турууга жетишти: жылдык инфляция 2024-жылдын декабрында 6,3%ды түздү. Бул белгиленген 5-7% чекке туура келет жана тышкы инфляциялык фонго жана жогорку ички суроо-талапка карабастан эффективдүү акча-кредит саясатынын жүрүшүн көрсөтөт.

Баалардын туруктуулугун камсыз кылуу жана улуттук валютанын туруктуулугун сактоо максатында Улуттук банк акча-кредит инструменттеринин бардык спектрин пайдаланган. Тактап айтканда, валюталык интервенцияларды активдүү жүргүзгөн, рыноктук дисбаланстарды жөнгө салган жана сомдун курсуна алып-сатарлык басымды жокко чыгарган.

Жыл ичинде бардыгы болуп 26 интервенция жүргүзүлүп, 13 интервенция долларды сатууга жана 13 интервенция долларды сатып алууга багытталган. Бул валюта курсунун кескин өзгөрүүсүн алдын алды. 

“Мындан тышкары, банк базалык пайыздык ченди жөнгө салуу механизмин колдонду, экономикадагы акча массасын тең салмакташтырды. Бул инфляциялык процесстердин тездетүү тобокелдигин төмөндөтүү менен ликвиддүүлүк деңгээлин башкарууга мүмкүндүк берди. Импорттук көз карандылыктын жогорку деңгээлинде (бардык товарлардын 80-82%ы) туруктуу алмашуу курсун кармап туруу баалардын шоктугунун алдын алууда жана макроэкономикалык туруктуулукту сактоодо чечүүчү ролду ойноду”, - деп белгиледи профессор Төлөнбек Абдыров.

Узак мөөнөттүү каржылоо инструменттерин өнүктүрүү, анын ичинде мамлекеттик баалуу кагаздарды чыгаруу жана банктардын ликвиддүүлүгүн колдоо аркылуу финансы секторун чыңдоо маанилүү чара болуп калды. Жөнгө салуучу ошондой эле инвестициялык активдүүлүктүн өсүшүнө жана финансы секторунун туруктуулугуна өбөлгө түзгөн финансылык инклюзия деңгээлин жогорулатуу боюнча ишти уланткан.

“Улуттук банктын 2024-жылга карата саясаты тышкы тобокелдиктерди минималдаштырууга жардам берип, макроэкономикалык көрсөткүчтөрдүн алдын ала болжолдонуусун камсыз кылды. Эң жогорку тышкы мамлекеттик карызды төлөөдө (жылына 500 млн долларга чейин) жөнгө салуучу органдын макулдашылган иш-аракеттери олуттуу валюталык олку-солкулуктарды болтурбоого жана инфляциялык басымды кармап турууга мүмкүндүк берди”, - дейт Төлөнбек Абдыров.

Ал кошумчалагандай, алтын-валюта резервдерин ийгиликтүү башкаруу экономика үчүн кошумча коопсуздук жаздыктарын камсыздады.

2025-жылга божомол импорттук берүүлөргө көз карандылыктын жогорку даражасын жана уланып жаткан глобалдык экономикалык чакырыктарды эске алуу менен акча-кредит саясатында ушундай мамилени улантууну болжолдойт.

“Улуттук банк резервдерди диверсификациялоого жана акча-кредиттик жөнгө салуунун натыйжалуулугун жогорулатууга өзгөчө көңүл буруу менен финансылык туруктуулукту жана макроэкономикалык тең салмактуулукту сактоо үчүн негизги инструменттерди колдонууну улантат”, - деп жыйынтыктады серепчи. 
 

Бул контекстте финансылык инфраструктураны модернизациялоо жана системалык тобокелдиктерге көзөмөлдү күчөтүү маанилүү багыт болуп калат, ал инвесторлордун ишенимин бекемдейт жана улуттук экономиканын тышкы таасирлерге туруктуулугун жогорулатат.