Жарыяланган
2025-28-01, 16:53Кыргызстанда кооптуу тенденция байкалууда. Атап айтканда, автоунаа сатуучулары жасалма түрдө унаанын канча аралыкка айдалганын жашырып сатууда.
Унаанын канча аралыкты жүргөнүн артка жылдыруу унаанын баасын жасалма түрдө гана жогорулатпастан, ошондой эле пландаштырылган техникалык тейлөөнү өткөрүп жиберүүгө алып келет, бул мүмкүн болгон кооптуулукту жаратат. Сатып алуучулар алдамчылыктын бул түрүнөн коргонуу үчүн унааны кылдат текшертиши зарыл.
Кыргызстанда унаанын сатылууга чейин канча аралыкты жүргөнүн манипуляцилоого жоопкерчилик жок экендиги кырдаалды курчутууда.
Көйгөй ушунчалык кеңири жайылгандыктан, Lalafo сыяктуу популярдуу онлайн платформаларда же социалдык тармактарда акыга аралыкты артка жылдыруу (манипуляциялоо) кызматтары сунушталууда. Бул айкындуулук принциптеринин этибарга алынбагандыгын билдирет. Ошондой эле, бул иш үчүн юридикалык баа берилбей келет. Бул жагдай мындай алдамчылык аракеттерге карата маалымдуулукту күчөтүүнүн жана катаал эрежелерди киргизүүнүн зарылдыгын көрсөтөт.
Көйгөйдүн олуттуулугун AUTO REPORT компьютер жана кузов диагностикасы боюнча адис Аскар Орозбай уулу ырастайт. Анын тажрыйбасына таянсак, сатуу алдындагы кароодон өткөн унаалардын жарымынан көбүнүн канча аралыкты жүргөнү артка жылып кеткен же манипуляцияланган. Мындай манипуляция унаалар экспорттолуп келгенге чейин чет өлкөдө да, унааларды экспорттоого чейин өлкөнүн ичинде да болот.
“Мисалы, Түштүк Кореяда унаанын жүргөн аралыгын кыскартууга мыйзам тарабынан тыюу салынган жана ал жактан келген унаалар биздин базарга келгенге чейин көбүнчө “жаңы” аралык менен келишет”, - деди ал.
Бул кыргызстандык сатып алуучуларга карата адилетсиздик болуп саналат, ал эми Түштүк Кореянын жарандары өз унааларынын чыныгы абалына ишенсе болот, бирок биздикилер андай эмес.
Аскар Орозбай уулу унаанын жүргөн аралыгын өзгөртүү ыкмалары абдан жөнөкөй жана компьютердин жардамы менен унаанын электрондук башкаруу блогун (ECU) башкаруудан турат деп түшүндүрөт. Аралыкты 100 000 километрге чейин кыскартуу жалпы практика болуп саналат. Одометр атүгүл нөлгө да кайра коюлушу мүмкүн, бирок унаанын физикалык эскиришинен улам муну жашыруу кыйыныраак. Адистин айтымында, одометрди артка жылдыруу үчүн жазасыз калуу алдамчылыктын бул түрүнүн гүлдөшүнө өбөлгө түзүүдө.
Унаанын канча аралыкты жүргөнү боюнча алдамчылыкты аныктоо этияттыкты жана кесипкөй тажрыйбаны талап кылат. Бул жагдайда төмөнкү негизги көрсөткүчтөргө маани берүү керек:
Унаанын эскилиги: рулдун, отургучтун, педалдын, кузовдун (чиптер, чийик, өзгөчө фаралардагы) эскилигине көңүл буруңуз. Көрсөтүлгөн километрге туура келбеген өтө эскиргени коркунучтуу белги болуп саналат.
Техникалык абалы: кыймылдаткычтын эскириши, майдын абалы, убакыт кур/чынжыр сатып алуучуга чыныгы унаанын жүргөн аралыгы жөнүндө белги берет.
Документтер: тейлөө тарыхында көрсөтүлгөн аралык менен дал келбестиктер болушу мүмкүн.
“Бир гана нюанс бар. Немис унааларынын абалы кореялык жана кытайдыкына караганда бир топ жакшы бойдон калууда, бул жерде текшерүү учурунда кошумча чараларды колдонууга туура келет”, - деди ал.
Сатып алуучулар унаа үчүн ашыкча төлөшөт, анткени техникалык тейлөө өткөрүлбөй калгандыктан, кымбат баалуу оңдоолор жана коопсуздук маселелерин тобокелге салышат.
“Сатып алуу баасынын 10% ашкан оңдоонун баасы келишимден баш тартууга негиз болуп саналат. Ал эми жүрүшү кыскартылса, сиздин чыгымдарыңыз дагы жогору болушу мүмкүн. Өзүңүздүн билимиңизге же досторуңуздун кеңешине ишенбеңиз. Текшерүү үчүн адистерге кайрылыңыз”, - дейт ал.
Дубайдан КМШ өлкөлөрүнө автоунааларды жеткирүүгө адистешкен “DUBAI TRADE KZ” компаниясынын негиздөөчүсү Нуркамал Нийматов Кыргызстанда мындай көйгөй бар экенине кошулат. Мындан тышкары, ал өлкөдөгү унаалардын 70%га жакыны жүрүштөрүн артка жылдырганын белгиледи. Анын айтымында, көптөгөн унаалар күмөн жаратат.
"2005-жылы чыгарылган унаалар сааты боюнча 120 миң километр - бул реалдуу эмес", - деди ал.
Нуркамал Нийматовдун айтымында, Дубайда одометрди артка жылдырууга мыйзам катуу тыюу салган. Мындай мыйзам бузууну аныктоо боюнча соттук териштирүүлөр каралган. Бул транзакциялардын жогорку ачык-айкындуулугун жана жергиликтүү базардан келген автоунааларга ишенимди камсыздайт.
Эки жылдын ичинде КМШ өлкөлөрүнө 400дөн ашык унаа жөнөттүк. Carfax сыяктуу унаа тарыхынын маалыматтарына жетүү менен, компаниянын техникалык кызматкерлери аралыкты, тейлөө даталарын, кырсык тууралуу маалыматты жана башкаларды так текшере алышат.
“Бирок, программаларды же сканерлерди колдонуу дайыма эле чыныгы унаанын жүргөн аралыгын аныктоого жардам бербейт, өзгөчө, эгерде манипуляциялар Бишкекте 300 сомго эмес, профессионалдуу жүргүзүлсө. Мен унаанын акы төлөнүүчү тарыхынан тышкары, алдамчылыкты кантип аныктаганыбыз боюнча тажрыйбабыз менен бөлүшкүм келет. Эң жөнөкөй, бирок эң эффективдүү ыкмалар: айнектер, дөңгөлөктөр жана унаанын ички абалы. Айнек: Айнектин жасалган жылын жана чийиндилер бар экендигин текшериңиз.
Дөңгөлөктөр: өндүрүш датасы дөңгөлөктө көрсөтүлгөн – биринчи эки цифра өндүрүш жумасын, акыркы экөөсү – жылды билдирет. Дөңгөлөктөрдүн жылы менен унаанын жылынын ортосундагы айырмачылык олуттуу аралыкты көрсөтөт.
Салон: рулдун, отургучтардын, коопсуздук курлардын, педалдардын жана башка элементтердин абалын талдоо. Чийилгендиги жана эскиргендиги жогорку жүрүш аралыгын көрсөтүшү мүмкүн.
Унаа тарыхы: тейлөө, кырсыктар жана жүрүш аралыгы боюнча маалыматтарды текшерүү үчүн акы төлөнүүчү кызматтарды колдонуңуз”, - деди ал.
Нийматов унаа сатып алууда деталдуу текшерүү үчүн адистерге кайрылууну кеңеш кылды.
“Кудайга шүгүр, Кыргызстанда алдамчылыктан сактанууга жардам бере турган адистер жетиштүү”, - деп жыйынтыктады ал.
Ишкердин айтымында, сатып алуучулар этият болуп, жагымсыз абалга туш болбоо үчүн унааларды тыкыр текшериши керек.
Кыргызстанда унаанын жүрүшүн артка жылдыруу маселеси комплекстүү чечүүнү талап кылат. Сатып алуучулар этият болушу керек жана сатып алуудан мурун текшерүү үчүн адистин кеңешин алышы керек. Бирок керектөөчүлөрдүн укугун коргоо жана колдонулган унаа рыногун ачык-айкын кылуу үчүн унаанын жүрүшүн артка жылдыруу үчүн дагы мыйзамдуу жоопкерчиликти киргизүү зарыл экендиги айдан ачык.
Кыргызстандын жарандары автоунааны көрсөтүлгөн техникалык шарттарга ылайык сатып алып жатканына толук ишениши керек. Учурда бул жеңилдиктерди башка өлкөнүн жарандары гана пайдаланат.
Керектөөчүлөрдүн маалымдуулугу, кесипкөй тажрыйбасы жана катуу мыйзамдын айкалышы гана бизге алдамчылыктын бул түрү менен натыйжалуу күрөшүүгө мүмкүндүк берет.
